Türk Şehitlikleri İmar Vakfı
“Vatan, canlarını feda eden ölümsüz neferlerin mirasıdır. Geride kalanların onlar için yapabileceği ilk vazife, kuşkusuz, artakalan miraslarına sahip çıkmak, şehitlikleri imar ederek vefa borcunu yerine getirmektir”
Kuruluş amacı ve günümüze kadar gerçekleştirdiği hizmetlerle Türk toplumunun tarihî hafızasının oluşmasında önemli katkıları bulunan Türk Şehitlikleri İmar Vakfı, 1926 yılında cemiyet olarak kurulduktan sonra 1969 yılında vakıf statüsüne dönüşmüştür. Kurulduktan bir yıl sonra Danıştay kararı ile “Genel Menfaatlere Hizmet Eden Cemiyet” statüsünü alan Şehitlikleri İmar Cemiyeti, Türkiye’de “Şehitleri Anma Günü” kabul ve ilan edilmesi ile ilgili ilk kez kamuoyu yaratan kuruluş olmuştur. Süleyman Nazif, Bursalı Mehmet Nihat gibi önde gelen aydınların kurucu üye olduğu cemiyet, Mustafa Kemal ATATÜRK’ün talimatı ile kurulmuş ve iltifatlarına mazhar olmuştur.
1926 yılından günümüze kadar, Edirnekapı Şehitliği, Sakızağacı Şehitliği, Çanakkale Hastanebayırı Şehitliği, Çanakkale’de Şehitler Abidesi, Çanakkale Hamidiye tabyası Şehitliği, Çanakkale Rumeli Mecidiye Şehitliği,Çanakkale Naraburnu Barbaros Şehitliği, Gelibolu Şehit Denizaltıcılar Anıtı, Bozüyük İntikamtepe Şehitliği, Hadımköy Şehitliği, Kırklareli Şehitliği, Kırklareli Kırkşehitler Abidesi, Tercan Şehitliği (Erzincan), Çorlu Askerî Şehitliği, Sinop Şehitliği ve anıtları yapımı başta olmak üzere yurtiçi ve yurtdışında Türk şehitliklerinin imarı ve korunması ile ilgili birçok hizmeti olan Türk Şehitleri İmar Vakfı, şehit ve gazi çocuklarına burs vermektedir. Bu çerçevede Vakıf’ın ilkeleri şu şekilde belirlenmiştir:
A- Şehitlikleri imar etmek için ve ihtiyaç halinde yeni şehitlikler oluşturmak için yetkili kamu kurumlarına maddi yardımlarda bulunmak, şehit ve gazilerin arkalarında kalan muhtaç ailelerine maddi ve manevi yardımlar yapmak, barınmalarını sağlamak,okul çağındaki çocuklarının eğitimlerini tamamlamak için gerekli desteği vermek. Şehit isimlerini vermek sureti ile anılmalarını sağlamak amacıyla yurtlar, okullar açmak ve Milli Eğitim Bakanlığı’na devrederek ülkemizin eğitim hizmetlerine destek vermek.
B- İmkânları ile sınırlı olmak kaydıyla yurt içinde ve dışında yurdumuzu ve egemenliğimizi korumak uğruna şehit olanların kabirlerini Ulusun saygı duygularına uygun bir şekilde düzenlemek, imar etmek ve anılarını yaşatacak anıtlar yapmak ve bunların bakımını sağlamak,
C- Bu ülküye uygun yayın yapmak
Türk Şehitlikleri İmar Vakfı’nın sadece Çanakkale Bölgesi’ne yaptığı maddi ve manevi hizmetler, yüz yıla yakın süredir devam etmektedir:
- 1926 yılında Çanakkale şehitlerini anmak için ilk sivil ziyareti organize etmiş ve gerçekleştirmiştir. (“Gelibolu’daki Şehitlikler Ziyaret Ediliyor, Dün Gülnihal Vapuru Anafartalar’daki Şehidliği Ziyaret Edecek Heyeti Götürdü”, Milliyet, 24 Eylül 1926.)
- Çanakkale Muharebeleri’nde de bulunmuş Askeri Tarihçi Yarbay Nihad Bey (Bursalı Mehmet Nihat) tarafından 1926 yılında verilen konferansı, Büyük Harpte Çanakkale Seferi ismi ile yayımlamıştır
- 1927 yılında, “Şehitler İhtifali Günü” (Şehitleri Anma Günü) önerilmesi konusunda karar almıştır.
- 1930 yılında, “Çanakkale Harbi Türk Şehâmeti (Şahlanışı)”nın tasvir edildiği takvim hazırlanmış ve 5.000 adet basılmıştır.
- Çanakkale’ye yapılacak şehitler abidesi için ilk girişim, 1930 yılı başlarında Şehitlikleri İmar Cemiyeti Reisi Şinasi Hakkı Paşa’nın daveti ile başlamıştır. Cemiyetin yaptığı toplantıda müsabakanın esaslarını belirlemiştir. Buna göre Güzel Sanatlar Akademisi’nden seçilecek bir jüri heyeti bütün başvuruları değerlendirecekti. Çanakkale’ye yapılacak millî bir abidenin bir Türk mimarı tarafından yapılmasına özellikle önem verilecekti. Abidenin Çanakkale’de en çok şehit verilen bir bölgede yapılması ve boğazdan geçen gemiler tarafından görülebilecek bir bölgeye inşa edilmesi planlanmıştı. (Cumhuriyet, 8 Temmuz 1930.)
- 1930’lu yıllarda da Çanakkale muharebe alanlarını ve şehitliklerini ziyaret organizasyonları devam etmiştir. (Diğer görseller için fotoğraflara tıklayınız)
- 23 Haziran 1954 tarihinde cemiyeti temsilen üç kişi Çanakkale’ye gelerek Çanakkale Valisi, Müstahkem Mevki Komutanı ve Belediye Başkanı ile görüşmüşlerdir. Çanakkale’nin hem Anadolu hem de Rumeli bölgesindeki şehitlikleri ziyaret ederek durumları hakkında bilgi edinmişlerdir. Bunun neticesinde Hastanebayırı ve Köse Tabya şehitliklerinin imar edilmesi gerektiği kanaatine varmışlardır.
- Çanakkale Hastanebayırı Şehitliği’nin imarı konusunda da hazırlıklara başlanmıştır. Şehitlikte su bulunmadığı için ilk önce bu husustaki çalışmalar başlanmıştır; en az 1.000 metre su borusuna ihtiyaç olduğu görülmüştür. Tarlanın Çanakkale Savaşları’ndan beri şehitlik olduğu tespit edilmiştir. Şehitlik sınırlarının belirlenmesi için Ankara’ya heyet gönderen cemiyet, 1956 yılında şehitliğin hudutları belirlenerek taş duvarlarla etrafı çevrilmiştir. 462 metre uzunluğunda demir su borusu döşenerek şehir suyundan şehitliğe su getirilmiştir. Şehitliğin girişine kesme taştan ve demir kanatlı büyük bir kapı inşa edilmiştir. Eskiden mevcut kaide tamir edilmiş, mermerle kaplanmış ve denizden de görülebilmesi için bir metre daha yükseltilmiştir. Mazı ve akasya fidanları dikilerek şehitlik ağaçlandırılmıştır. (Diğer görseller için fotoğraflara tıklayınız)
- Çanakkale şehitliklerinden Hamidiye Tabyası Şehitliği de cemiyetin dikkatini çekmiştir. Şehitliğin ana yol ile irtibatının bulunmadığı, silik ve kırık bir yazıtının olduğu, bakıma ve imara muhtaç bulunduğu tespit edilmiştir. 1956 yılında Hamidiye Tabyası şehitliğinde bakımsızlık yüzünden toprak seviyesine kadar yıkılmış olan tuğlalı çevre duvarı, aynı temel üzerine yeni baştan tuğla ile inşa edilmiştir. İki kanatlı demir bir kapı yaptırılmış ve hayvanların girip çıkmaları engellenecek biçimde çevresi düzenlenmiştir. Cemiyet imar esnasında, mezarları mermer kaplı blok içinde düzenlemiş ve dört cepheli mermer bir abide yaparak ön cephesine şehitlerin isimlerini yazdırmıştır.
- Çanakkale Boğazı’ndan görülen 18 Mart 1915 yazısının bakımsızlığı yüzünden, Çanakkale Zaferi’ni boğazdan geçen yerli yabancı her gemiye hatırlatan bu yazının onarılması için harekete geçmiştir. Yazının koyu fontlu bir istinad duvarı üzerinde uzaklardan görülebilecek büyüklükte mermer harflerle yenilenmesi için harekete geçilmiş; 641 metre harçlı bir istinad duvarı üzerine yapılan bu yazı, cemiyet tarafından sağlanarak onarımı tamamlanmıştır.
- 1944 yılında Milli Müdafaa Vekâleti proje yarışması açmış; Çanakkale Şehitler Abidesi için yarışmaya katılan 37 proje arasından Doğan Erginbaş ve İsmail Utkular’ın birlikte sundukları proje, birinci olarak ilan edilmiştir. Fakat maddi imkânsızlıklar nedeniyle abidenin yapımı sonuca ulaşmamıştır. 1952 yılında Çanakkale Şehitler abidesinin yapımı için yeni bir süreç başlamıştır. İçerisinde Şehitlikleri İmar Cemiyeti mensuplarının organizasyonu ile İstanbul merkezli bir komite oluşturularak, devlet imkânları kullanılmaksızın vatandaşların yardımı ile abide yapımı için mali kaynakların giderilebilmesi yönünde adım atılmıştır. Abide İnşaatı Komitesi ile müşterek çalışarak, 21 Ağustos 1960 tarihinde, Şehitleri İmar Cemiyeti’nin de 8.000 lira yardımı ile, Anafartalar Zaferi’nin 45 inci Yıldönümü’nde Çanakkale Şehitler Abidesi açılmıştır.
- 1968 yılında Edirnekapı Şehitliği’nde gömülü bulunan Çanakkale’deki Rumeli Mecidiye Bataryası’nın komutanı Yüzbaşı Hilmi Bey’in hatırasını yaşatmak adına Şehitlikleri İmar Cemiyeti, bu şehitliğin bakım ve onarımını yeniden ele almış ve Yüksek Mimar Samih Akkaynak tarafından şehitlik için proje çizim yapılmıştır. Onarım çalışmasının 1969 yılının Nisan ayında başlamıştır. Batarya şehitlerinin karayoluna 1,5 kilometre uzaklıkta olmasından dolayı mezarlarının yola yakın bir bölgeye taşınması kararı verilmesi üzerine, aralarında Batarya Komutanı Mehmet Hilmi’nin de bulunduğu 16 şehit için mezarlık düzenlemesi yapılmıştır.
Cemiyet, 27 Nisan 1969 tarihindeki genel kurul kararı ile Türk Şehitlikleri İmar Vakfı ismini almış ve günümüze değin kuruluş amaçlarına yönelik olarak yurtiçi ve yurt dışında korunmaya, onarılmaya ve bakılmaya muhtaç olan şehitlikleri ihya etme çabalarını sürdürmektedir.
Vakıf hakkında detaylı bilgi için tsiv.org.tr sitesini ziyaret edebilirsiniz.